Wstęp
Zdaniem Ireneusza z Lyonu Duch Święty kształtuje człowieka na podobieństwo Boga. Tenże autor uważa również, że człowiek został stworzony na obraz Syna Bożego . Tak więc Bóg Ojciec według Ireneusza pragnie uczynić człowieka na swój obraz i podobieństwo, posługując się dwiema rękami: Synem Bożym i Duchem Świętym . W raju został człowiekowi dany Boży obraz, natomiast Boże podobieństwo zostało mu zadane. Po grzechu rajskim obraz Boży w człowieku coraz bardziej się zaciemniał. Człowiek też utracił możliwości upodobnienia się do Boga. Dlatego Syn Boży stał się człowiekiem, aby poprzez coraz głębsze zjednoczenie z Nim w człowieku mógł na nowo zajaśnieć obraz Boży. Równolegle w człowieku ma przebiegać proces upodobnienia się do Boga, dzięki coraz głębszemu wtajemniczeniu w osobę Ducha Świętego. Jak wygląda ten proces?
W Księdze Izajasza jest mowa o tym, że na Mesjaszu spocznie Duch Pański, duch mądrości i rozumu, duch rady i męstwa, duch wiedzy i bojaźni Bożej. I nasyci się on bojaźnią Bożą (Iz 11, 2-3a). Ten tekst jest źródłem dla współczesnej katechezy o darach Ducha Świętego. Jednak święty Augustyn z Hippony na podstawie cytowanego tekstu z Izajasza przedstawił proces napełnienia człowieka Duchem Świętym, począwszy od ducha mądrości, bowiem jak mówi Pismo: bojaźń Boża jest początkiem mądrości (Ps 111, 10). Autor zaznacza, że od niej rozpoczyna się i poprzez wspomniane stopnie dochodzi się aż do samej mądrości.
Należy zaznaczyć, że Augustyn korzystał zapewne z greckiego tłumaczenia ST zwanego Septuagintą, gdzie w cytowanym fragmencie Izajasza zamiast dwukrotnej mowy o duchu bojaźni Bożej, jak jest w tekście hebrajskim, na przedostatnim miejscu tej listy pojawia się duch pobożności. Stąd mamy dziś klasyczny układ darów Ducha Świętego, który różni się do wersji oryginalnej ? hebrajskiej tym, że na końcu zamiast dwukrotnego wspomnieniu o darze bojaźni Bożej, jest mowa o darze pobożności i bojaźni Bożej.
Funkcjonuje pogląd, że Mesjasz będąc człowiekiem pobożnym, miał być napełniony Duchem Pańskim począwszy od ducha bojaźni Bożej do ducha mądrości. W tej interpretacji kolejność darów Ducha Świętego na końcu tej listy byłaby zmieniona, ostatnim byłby dar pobożności, a przedostatnim dar bojaźni Bożej. Taka kolejność jest ukazana, w wymiarze symbolicznym w narracji ewangelisty Marka, co teraz przedstawimy.
Dar pobożności
W Nowym Testamencie nie znajdziemy wprost odniesienia do tekstu Izajasza, gdzie mowa o darach Ducha Świętego. Natomiast możemy je odnaleźć poprzez ich przeciwieństwa. Jezus oskarżany, że mocą Belzebuba wyrzuca złe duchy, powiedział: Lecz jeśli Ja mocą Ducha Bożego wyrzucam złe duchy, to istotnie przyszło do was królestwo Boże (Mt 12, 28). Dlatego też, wszędzie tam w Ewangelii, gdzie jest mowa o egzorcyzmach lub wydarzeniach przypominających je, może zobaczyć ukrytą obecność Ducha Świętego, który uobecnia królestwo Boże w człowieku napełnionym Jego łaską.
Ambroży z Mediolanu komentując pierwszy egzorcyzm jakiego Jezus dokonał, stwierdza: był w synagodze człowiek opętany przez nieczystego ducha, utracił bowiem Ducha Świętego. Z tych słów możemy wyciągnąć wniosek, że po wypędzeniu przez Jezusa ducha nieczystego z człowieka, został on jednocześnie przez Niego napełniony Duchem Bożym. W człowieku bowiem uwolnionym ze złego ducha nie może być próżni, gdyż wtedy spełnią się słowa wypowiedziane przez Jezusa w Ewangelii Mateusza (por. Mt 12, 43-45). Jezus używa w tym fragmencie obrazu domu, mówiąc o człowieku uwolniony z demona. Przestrzegając, że jeśli ten dom nie zostanie zajęty przez Ducha Bożego, wtedy wchodzi tam siedem innych złośliwszych duchów.
Ewangelista Marek opisując pierwszy egzorcyzm, którego dokonał Jezus, podaje informację, że w synagodze znajdował się ich człowiek w duchu nieczystym (Mk 1, 23). Określenie ich należy odnieść do uczonych w Piśmie, wspomnianych w poprzednim wersecie. Opętany zatem symbolicznie reprezentował obowiązujący wtedy system religijny Izraela, oparty na nauczaniu uczonych w Piśmie, których cechował legalizm religijny. Dlatego demona, którego Jezus wtedy wyrzucił, możemy nazwać duchem legalizmu religijnego. Następnie człowiek ten został napełniony duchem pobożności.
Hieronim ze Strydonu uważa, że ten duch nieczysty był jednym z siedmiu złych duchów, o których wspomina Mateusz (por. Mt 12, 43-45) . W tym egzorcyzmie zatem zostałby usunięty z człowieka pierwszy demon, ale pozostałoby sześć kolejnych. Widzimy tu nawiązanie do siedmiu demonów, z których Jezus uwolnił Marię Magdalenę (por. Mk 16, 9). Mając na uwadze fakt, iż Marek sygnalizuje to w kontekście ukazania się jej zmartwychwstałego Jezusa, należy uznać tę kobietę za symbol osoby w pełni wtajemniczonej w poznanie Jezusa, która została uwolniona z siedmiu duchowych blokad zwanych demonami i napełniona Duchem Świętym na siedmiu stopniach, o których pisze Izajasz.
Dar bojaźni Bożej
Szukając w narracji Marka kolejnego wydarzenia, gdzie jest ukazane działanie Jezusa w mocy Ducha Świętego, należy zwrócić uwagę na pierwszą przeprawę uczniów przez jezioro Galilejskie (por. Mk 4, 35-41). Bibliści są zgodni, że w tym fragmencie jest wiele analogi do pierwszego egzorcyzmu. Na związek obu wydarzeń wskazuje również następna perykopa, która dotyczy wyrzucenia ducha nieczystego z Gerazeńczyka (por. Mk 5, 1-14). Należy zauważyć, że w narracji Marka uwolniony z mocy zła Gerazeńczyk był pierwszym, którego Jezus wysyła, aby opowiadał o doświadczeniu przez niego Bożego miłosierdzia (por. Mk 5, 19). Ponadto w następnym rozdziale ewangelista pisze o wysłaniu Dwunastu na pierwszą misję ewangelizacyjną (por. Mk 6, 7-13). Z ukazanej narracji Marka, wynika, że ujawniony w tym wydarzeniu demon blokuje człowieka w umiejętności dawania świadectwa o doświadczeniu Bożego miłosierdzia i głoszeniu nauki Jezusa. Dopiero człowiek uwolniony z niego może zostać apostołem Jezusa.
Cyryl Aleksandryjski komentując pierwszą przeprawę uczniów przez jezioro, zauważył, że Jezus świadomie dopuścił do tej sytuacji, aby uzmysłowić uczniom, że są owładnięci lękiem, który blokuje ich w dalszym rozwoju duchowym . Uczniowie zostali wtedy przez Jezusa uwolnieni z tego lęku, a zarazem Duch Święty napełnił ich darem bojaźni Bożej. Z kontekstu opisu tego wydarzenia wynika, że lęk, z którego Jezus uwolnił swoich uczniów, blokował ich zdolność w zaufaniu Mu pośród trudnych sytuacji. Dlatego też dar bojaźni Bożej, miał im pomóc w głębszym zaufaniu mocy Bożej objawiającej się w Jezusie, a także uzdolnić ich do dawania o Nim świadectwa. Należy zauważyć, że przez omawiane wydarzenie Jezus dopiero rozpoczął proces uwalniania uczniów z lęku, bowiem w dalszej narracji Marek ukazuje jeszcze sytuacje, kiedy oni się bali (por. Mk 6, 50; 9, 32; 10, 32). Dopiero po dniu Pięćdziesiątnicy, kiedy zostali w pełni namaszczeni Duchem Świętym (por. Dz 2, 1-4), zostali uwolnieni z lęku. Wtedy innych ogarniał lęk na widok znaków i cudów, które czynili Apostołowie (por. Dz 2, 43).
Dar wiedzy
Bibliści podkreślają, że trzy przeprawy uczniów przez jezioro są ze sobą związane. Dlatego też kolejnego daru Ducha Świętego należy szukać w drugiej przeprawie przez jezioro (por. Mk 6, 45-52). W wymiarze symbolicznym to wydarzenie ukazuje trzecią wewnętrzną blokadę w duchowym rozwoju uczniów, którą można nazwać demonem niewiedzy.
Na tę wewnętrzną przeszkodę wskazuje św. Paweł, kiedy pisze o poganach, którzy są umysłem pogrążeni w mroku, obcy dla życia Bożego, na skutek tkwiącej w nich niewiedzy, na skutek skamienienia ich serca (Ef 4, 18).
Jego zdaniem powodem trwania pogan w niewiedzy i braku poznania przez nich tajemnicy Boga objawiającego się w Jezusie jest skamienienie ich serca. Analogicznie do poprzednich wewnętrznych blokad i w tym wypadku można stwierdzić, że Jezus, w czasie drugiej przeprawy przez jezioro, nie tylko odsłania przed uczniami, że są zniewoleni demonem braku wiedzy, ale jednocześnie pragnie usunąć z nich tę duchową blokadę i napełnić ich mocą Ducha Świętego darem wiedzy.
Innym elementem potwierdzającym naszą tezę, że w omawianym wydarzeniu Jezus pragnie ukazać uczniom trzecią blokadę duchową, jaką jest brak wiedzy, i uwolnić ich z niej, jest fakt, że nie rozpoznali Go kroczącego po jeziorze, myśląc, że to zjawa (por. Mk 6, 49). W narracji Mateusza, gdy Jezus wszedł do łodzi i wiatr się uciszył, wszyscy którzy byli w łodzi upadli przed Jezusem mówiąc: prawdziwie jesteś Synem Bożym (Mt 14, 33). Po raz pierwszy uczniowie używają wobec Jezusa tego terminu, wchodząc na drogę poznania tajemnicy Jego bóstwa. Mogli to uczyni dzięki napełnieniu ich darem wiedzy ? poznania.
Dar męstwa
Ewangelista Marek opisując trzecią przeprawę uczniów Jezusa przez jezioro zauważa, że uczniowie zapomnieli zabrać ze sobą chleby i tylko jeden chleb mieli w łodzi (por. Mk 8, 14). W następnym wersecie Jezus ostrzega uczniów przed kwasem faryzeuszów i Heroda. Słowo kwas występuje tu jako figura negatywnego wpływu faryzeuszy i Heroda na lud Izraela i jest symbolem ich niewiary, która przejawia się brakiem rozpoznania mesjańskiej tożsamości Jezusa. Jednak uczniowie nie zrozumieli tego przesłania Jezusa skierowanego do nich, czego przejawem były ich rozmowy dotyczące braku odpowiedniej ilości chleba (Mk 8, 16). Byli bowiem skoncentrowani na tym, co zewnętrzne i materialne, dlatego nie mogli dostrzec, że pośród nich znajdował się ?jeden chleb?, którym był Jezus. W wymiarze symbolicznym w tym wydarzeniu ujawnia się kolejna duchowa blokada, którą można nazwać demonem zamartwiania się. Jezus ukazując swoim uczniom tę wewnętrzną barierę, uwalnia ich z niej, a zarazem mocą Ducha Świętego napełnia ich duchem męstwa.
Marek cytując w omawianym wydarzeniu słowa Jezusa: Oczy mając, nie widzicie, i uszy mając, nie słyszycie (Mk 8, 18), nawiązuje do przypowieści o siewcy (por. Mk 4, 12). W ten sposób sugeruje, że trzy przeprawy uczniów przez jezioro należy powiązać z trzema przeszkodami, na które napotyka słowo Boże w sercu człowieka we wspomnianej przypowieści (por. Mk 4, 15-19).
Ostatnia przeszkoda ukazana w tej przypowieści jest związana z troskami tego świata, które zagłuszają słowo. Ta sama trudność jest ukazana w czasie trzeciej przeprawy przez jezioro, kiedy uczniowie zamartwiali się, że nie mają chlebów (Mk 8, 16). Jezus nie tylko ujawnia tę duchową blokadę, ale także ukazuje sposób uwolnienia z niej.
Może się to dokonać przez wspominanie Bożych interwencji, których byli świadkami. Dlatego zadając im kolejne pytania, prowokuje ich do przypominania sobie o tym, co dokonało się podczas dwukrotnego rozmnożenia chlebów (por. Mk 8, 17-21).
Dar rady
Należy postawić teraz pytanie, gdzie w narracji Marka można znaleźć wydarzenia, które symbolicznie mówią o kolejnych stopniach wtajemniczenia w osobę Ducha Świętego? Zdaniem biblistów w drugiej połowie Ewangelii znajduje się podobny do trzech przepraw przez jezioro tryptyk scen, które mówią o zapowiedziach Jezusa dotyczących Jego męki, śmierci i zmartwychwstania (por. Mk 8, 31-34; 9, 30-32; 10, 32-34). Jeśli w pierwszym omówionym przez nas tryptyku celem uczniów był drugi brzeg jeziora, tak w drugim jest nim Jerozolima.
W opisie pierwszej zapowiedzi męki śmierci i zmartwychwstania Jezusa są nagromadzone słowa charakterystyczne dla opisu egzorcyzmu (por Mk 8, 31-33). Odczytując alegorycznie to wydarzenie, można je uznać za odsłonięcie i wyrzucenie demona, który uniemożliwiał rozpoznanie woli Bożej. Jezus uwalniając Piotra z tego demona, napełnia go zarazem mocą Ducha Świętego darem Bożego myślenia, który inaczej możemy nazwać darem rady. Tę sugestię potwierdza wersja ewangelisty Mateusza, który cytuje słowa Piotra, skierowane do Jezusa: Życzliwym Ci, Panie, nie będzie Ci to (Mt 16, 22). Te słowa sugerują, że Piotr radził Jezusowi po ludzku i w tym wyraziło się jego ludzkie myślenie. Jezus karcąc go, tak jak to czynił wcześniej wobec demonów i wiatru, uwalnia go z ducha blokującego rozpoznanie woli Bożej, a zarazem napełnia go mocą Ducha Świętego darem rady ? boule. Rzeczownik boule można tłumaczyć nie tylko jako rada, ale także jako zamysł, zamiar, postanowienie, plan . W kontekście tych znaczeń, można powiedzieć, że człowiek na tym etapie wtajemniczenia w osobę Ducha Świętego jest uzdolniony przez Niego do poznania Bożych postanowień, planów co do jego osoby, które mogą być skrajnie różne do jego ludzkich zamiarów.
Dar rozumu
Odczytują symbolicznie drugą zapowiedź męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa (por. Mk 9, 30-32) w kontekście wydarzeń następujących po niej, można uznać, że ukazują one następną duchową blokadę: demona pychy. Człowiek na tym etapie wtajemniczenia w osobę Ducha Świętego jest uwalniany z tego demona i napełniany Duchem Świętym na następnym stopniu namaszczenia: darem rozumu (pojmowania) ? synesis. Greckie słowo synesis oznacza również podążanie razem z kimś.
Dlatego można też uznać, że człowiek na tym etapie wtajemniczenia był jeszcze bardziej uzdolniony do zrozumienia drogi uniżenia Jezusa i naśladowania Go w tym w swoim życiu. Mogło się to dokonać dzięki przełamaniu w nim kolejnej bariery lęku, którą narrator uwypuklił, mówiąc o uczniach, że bali się Go pytać (Mk 9, 32).
Dar mądrości
Trzecia zapowiedzi męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa (por. Mk 10, 32-34), mówi symbolicznie o uwolnieniu człowieka z demona władzy i obdarowaniu go przez Ducha Świętego darem mądrości. W królestwie Bożym bowiem, po prawej i lewej stronie Jezusa zasiądą ci, którzy będą napełnieni Bożą mądrością, służąc nią innym. Ta zasada powinna również obowiązywać w Kościele Chrystusowym na ziemi, oczekującym na powtórne przyjście Jezusa. Kościół bowiem powinien funkcjonować w oparciu o strukturę służby, a nie władzy, rozumianej na wzór tego świata. Pisał o tym Orygenes, komentując omawiane wydarzenie: rządzący Kościołem nie może naśladować władcy ?narodów?, ani iść w ślady stosujących ucisk i dających odczuć swą władzę, ani też królów. Lecz jak tylko to jest możliwe, należy i w tych sprawach naśladować Chrystusa, do którego każdy mógł się zwrócić.
Podsumowanie
W Ewangelii Marka możemy wyodrębnić siedem wydarzeń, które symbolicznie ukazują uwolnienie człowieka przez Jezusa z siedmiu duchowych barier i obdarowanie go przez Ducha Świętego siedmioma darami. Pierwszym z nich jest egzorcyzm Jezusa dokonany w synagodze, który ukazuje uwolnienie człowieka z ducha legalizmu religijnego i obdarowanie go przez Ducha Świętego darem pobożności.
Trzy przeprawy uczniów przez jezioro w wymiarze symbolicznym, ukazują uwolnienie człowieka przez Jezusa z kolejnych trzech duchowych blokad: ducha lęku, ducha niewiedzy, ducha zamartwiania się. Jest on wtedy jednocześnie obdarowany przez Ducha Świętego darem bojaźni Bożej, darem poznania i darem męstwa.
W drugiej połowie Ewangelii Marka znajduje się inny tryptyk, czyli trzy zapowiedzi męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa. Kiedy odczytamy je symbolicznie, zobaczymy kolejne trzy duchowe bariery w człowieku: ducha blokującego rozpoznanie woli Bożej, ducha pychy i ducha władzy. Uwalniany z nich przez Jezusa człowiek jest zarazem obdarowywany przez Ducha Świętego darem rady, darem rozumu i darem mądrości.
