Bóg Noego, Abrahama i Mojżesza

Na kartach Starego Testamentu Bóg objawia się ludziom poprzez słowa i wydarzenia. Tę strategię widać już w opisie aktu stworzenia: Bóg rzekł (?) i tak się stało (Rdz 1, 14-15). W podobny sposób Boże objawienie dokonało się w historii Izraela, aż do narodzin Jezusa Chrystusa, który nie tylko przez słowa i czyny objawiał Boże tajemnice, ale przede wszystkim prze swoją osobę.
Jako przykład dynamiki Bożego objawienia na kartach Starego Testamentu przedstawię zarys historii Noego, Abrahama i Mojżesza. Będę chciał pokazać jak Bóg poprzez słowa i wydarzenia odsłaniał tym osobom swoją tajemnicę, a także jak oni to objawienie rozpoznali i na nie odpowiedzieli. W związku z tym, że Boże objawienie może dostrzec tylko ten, kto otrzymał łaskę wiary, tekstem przewodnim naszej refleksji będzie 11 rozdział Listu do Hebrajczyków, który ukazuje indywidualny i wspólnotowy rozwój wiary na przykładzie czołowych przedstawicieli Starego Testamentu między innymi Noego, Abrahama i Mojżesza.

1. Noe

Księga Rodzaju przedstawia w następujący sposób Noego: był mężem sprawiedliwym, nieskazitelnym wśród swego pokolenia (Rdz 6, 9a). Ponadto Noe chodził z Bogiem (Rdz 6, 9b), czyli doświadczał głębokiej przyjaźni z Bogiem. Jeśli spojrzymy na charakterystykę drugiego syna Adama Abla (Hbr 11, 4), który dzięki wierze czynił dobro, to zobaczymy tu analogię do postawy Noego. Innym człowiekiem, który chodził z Bogiem (Rdz 5, 24) był Henoch, który poprzedza Noego w historii świadków wiary (Hbr 11, 5-6). Te podobieństwa wskazują na to, że Noe rozwijał swoją wiarę, czerpiąc z doświadczenia swoich poprzedników. Bóg mógł skierować słowo objawienia do Noego, gdyż ten wykorzystał dziedzictwo wiary swoich przodków w rozwoju swojej wiary i dzięki temu był zdolny do przyjęcia Bożego objawienia. Drugim aktem objawienia Bożego był sam potop (Rdz 7, 10-24), co w następujący sposób przedstawia autor Listu do Hebrajczyków:
Dzięki wierze Noe ostrzeżony przed tym, czego jeszcze nie było widać, pełen bojaźni, przygotował arkę dla ratowania swej rodziny. Dzięki wierze wydał wyrok na świat i dostąpił sprawiedliwości opartej na wierze? (Hbr 11, 7).
Przedmiotem Bożego objawienia było ostrzeżenie: przed tym, czego jeszcze nie było widać (Hbr 11, 7a), a co w przyszłości będzie stanowiło zagrożenie dla wszystkich ludzi zamieszkujących ziemię.
Księga Rodzaju cytuje słowa, które wtedy Bóg skierował do Noego: Postanowiłem położyć kres istnieniu wszystkich ludzi, bo ziemia przez nich jest pełna gwałtu; zatem zniszczę ich wraz z ziemią (Rdz 6, 13). Noe dzięki wierze zobaczył niebezpieczeństwo zniszczenia ludzi i ziemi. Pełen bojaźni Bożej wykonał wszystko, co Bóg polecił mu uczynić (Rdz 6, 14-21), czyli zbudował arkę z drzewa żywicznego, aby uratować swoją rodzinę i część przyrody. Uczynił to dzięki wierze w słowo, które Bóg do niego skierował. Wiara jest tu ukazana jako zdolność widzenia przyszłości, zwłaszcza niebezpieczeństw jakie mogą przyjść.
Ponadto Noe dzięki wierze wydał wyrok na świat i dostąpił sprawiedliwości opartej na wierze (Hbr 11, 7b). Z tych słów wynika, że Noe będąc przekonany, iż Bóg uczyni to, co zaplanował, wydał wyrok na świat, czyli potwierdził wolę Boga wobec świata przez zbudowanie arki. Dzięki temu został również usprawiedliwiony przez wiarę, co jest obrazem usprawiedliwienia człowieka przez wiarę Jezusa, kiedy to grzesznik dzięki swej wierze wydaje wyrok na grzech, który popełnił, a wyznając go i pokładając ufność w Jezusie doświadcza uwolnienia z więzów zła.
Podsumowując, należy stwierdzić, że Noe został wtajemniczony w prawdę o Bożej sprawiedliwości i Jego miłosierdziu. Boża sprawiedliwość objawiła się w zniszczeniu ludzi i ziemi z powodu ogromnej skali grzechu, natomiast miłosierdzie Boże objawiło się w uratowaniu Noego, dzięki jego sprawiedliwości i zaufaniu Bogu. Noe zaraz po wyjściu z arki jako wyraz wdzięczności za ocalenie złożył Bogu ofiarę całopalną, a wtedy Bóg rzekł: już nigdy nie zgładzę wszystkiego co żyje, jak to uczyniłem (Rdz 8, 21b). Bóg złożył obietnicę, że nigdy już nie zniszczy całej ziemi, w podobnej skali jak za Noego. Jednak nie znaczy to, że Bóg zrezygnował z objawienia swojej sprawiedliwości wobec grzesznej ludzkości i miłosierdzia wobec tych, którzy Mu ufają. Przykładem jest ocalenie Lota i zniszczenie Sodomy i Gomory (Rdz 19, 23-29).
Dziś objawienia św. Faustyny ukazują tę samą prawdę, Bóg pragnie okazać miłosierdzie wszystkim, którzy Mu zaufają i zmienią swoje życie. Inni doświadczą Bożej sprawiedliwości. Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w krakowskich Łagiewnikach ma przypominać o konieczności wtajemniczenia w Bożą sprawiedliwość i Jego miłosierdzie. Dzienniczek św. Faustyny spełnia dziś podobną rolę jak przepowiadanie Jonasza, który upominał Niniwę. Można zadać pytanie: jaka przyszłość czeka dziś środowiska ludzi pogrążających w nieprawości? Czy powtórzy się wobec nich historia Sodomy, czy Niniwy?

2. Abraham (żył ok. 2 tys. lat przed naszą erą)

Następną postacią ukazaną przez autora Listu do Hebrajczyków jako świadka wiary i adresata Bożego objawienia jest Abraham. Pierwszym aktem Bożego objawienia skierowanego do niego była obietnica otrzymania ziemi i powstania wielkiego narodu z jego potomków (Rdz 12, 1-3). Autor listu do Hebrajczyków podkreśla, że Abraham usłuchał wezwania Boga, aby wyruszył do ziemi, którą miał objąć w posiadanie: wyszedł nie wiedząc dokąd idzie (Hbr 11, 8). Zaufał Słowu Bożemu i poddał się Jego kierownictwu.
Należy zauważyć, że Abraham, miał podobne doświadczenie usprawiedliwienia przez wiarę jak Noe, na co wskazuje św. Paweł w Liście do Rzymian (por. Rz 4, 1-12).
Usprawiedliwienie przez wiarę Noego dokonało się w momencie, kiedy zaufał Bogu i wykonał zadanie, które po ludzku było nieracjonalne. W podobny sposób należy patrzeć na wyruszenie przez Abrahama do ziemi, którą wskazał mu Bóg. Ten czyn był aktem jego wiary, dzięki której mógł doświadczyć usprawiedliwienia. W ten sposób autor Listu do Hebrajczyków wskazał na egzystencjalny wymiar wiary Noego i Abrahama. Te dwie osoby ukazują doświadczenie usprawiedliwienia przez wiarę poprzez działanie, polegające na wypełnieniu woli Bożej, co można nazwać czynem wiary Kolejne Boże objawienie skierowane do Abrahama jest związane jeszcze z jedną obietnicą i następnym etapem rozwoju jego wiary, kiedy to Abraham zawarł przymierze z Bogiem i wtedy też otrzymał nowe imię, gdyż wcześniej nazywał się Abram. W tym czasie doświadczył nowego Bożego objawienia i usłyszał obietnicę, że będzie ojcem mnóstwa narodów (Rdz 17, 1-8). Zdaniem św. Pawła, Abrahamowi została przekazana wtedy obietnica, że stanie się ojcem wszystkich, którzy wierzą (Rz 4, 11). Abraham dzięki wierze nie kwestionował obietnicy jaką złożył mu Bóg.
Ostatnie Boże objawienie skierowanym do Abrahama miało na celu wypróbowanie jego wiary (Rdz 22, 1-2) i dotyczyło złożenia w ofierze Bogu jego syna Izaaka (Hbr 11, 17-19). W ten sposób przekroczył ograniczenia ludzkiego rozumu, a ofiarowując swojego syna, przełamał swoje uczucia. Abraham uczynił to, bo zaufał Bogu, który może wskrzesić zmarłego. Wiara w zmartwychwstanie jawi się tu jako najwyższy akt ufności pokładanej w Bogu, który łamie ograniczenia ludzkiego rozumu i uczuć.
Podsumowując, można stwierdzić, że główną cechą Bożych objawień skierowanych do Abrahama były obietnice, które dotyczyły ziemskiego okresu jego życia i daleko wykraczające poza nie. Abraham jawi się nam jako przykład osoby, która została stopniowo wtajemniczona w coraz większe zaufanie Bożemu słowu, do tego stopnia, że został nazwany ojcem naszej wiary. Jeśli Noe jest symbolem Bożych ostrzeżeń, to Abraham jest figurą Bożych obietnic.
Ukoronowaniem procesu rozwoju wiary Noego było jego doświadczenie usprawiedliwienia przez wiarę. W przypadku Abrahama jego rozwój wiary jest ukazany od momentu doświadczenia przez niego usprawiedliwienia dzięki wierze, a kończy na doświadczeniu wiary w zmartwychwstanie. Noe jest zatem przykładem wtajemniczenia dla tych, którzy są wezwani do nawrócenia, a Abraham dla tych, którzy po nawróceniu rozwijają swoją wiarę.

3. Mojżesz (żył w XIII wieku p.n.e.)

Mojżesz jest przykładem osoby, którą Bóg poprzez rozwój jego wiary, przygotowywał do przyjęcia Bożego objawienia. Kolejne wersety 11 rozdziału Listu do Hebrajczyków mówią o wierze Izaaka, Jakuba i Józefa (Hbr 11, 20-22), w ten sposób ukazują ciągłość wiary przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Dar wiary jawi się tu jako najważniejsze dziedzictwo otrzymywane od przodków.
W ten sposób autor Listu do Hebrajczyków niejako buduje pomost pomiędzy wiarą Abrahama a wiarą Mojżesza. Jest to zarazem przejście od wiary w wymiarze indywidualnym do wiary w aspekcie wspólnotowym.
Wiara przekazywana z pokolenia na pokolenie w narodzie Izraela staje się udziałem rodziców Mojżesza, dzięki której nie ulękli się nakazu faraona i ukryli swego syna, ratując go przed śmiercią (por. Hbr 11, 23). Mojżesz zatem wzrastał w domu ludzi głęboko ufających Bogu i kiedy dorósł, z takim dziedzictwem wiary wszedł na dwór faraona.
Kolejny akt wiary, który ukazuje autor Listu do Hebrajczyków dotyczy Mojżesza: Dzięki wierze Mojżesz, gdy dorósł, odmówił nazywania się synem córki faraona, wolał raczej cierpieć z ludem Bożym, niż zażywać przemijających rozkoszy grzechu (Hbr 11, 24-25).
Powyższy fragment mówi o dojrzałym Mojżeszu, który dzięki wierze nie chciał być już nazywanym synem córki faraona. Należy tu widzieć akt świadomego odejścia Mojżesza od świata grzechu, którego symbolem jest Egipt. Jeśli wiara rodziców Mojżesza ochroniła go przed śmiercią w świecie zdominowanym przez zło, tak teraz on sam świadomie, dzięki wierze, odcina się od tego środowiska.
Pragnąc pełniej zrozumieć decyzję Mojżesza, warto odnieść się do fragmentu z Księgi Wyjścia, gdzie jest mowa o zabiciu przez niego Egipcjanina (Wj 2, 11-15). Wydarzenie to należy odczytać symboilicznie, jako zabicie w Mojżeszu wszystkiego co wychowanie w Egipcie wniosło w jego myślenie i postępowanie. Do tej pory Mojżesz był po części Hebrajczykiem ufającym Bogu i po części Egipcjaninem pokładającym nadzieję w świecie. W chwili, gdy zabił w sobie Egipcjanina, stał się człowiekiem ufającym tylko Bogu. Należy jednak zaznaczyć, że wiara Mojżesza nie była jeszcze doskonała, bowiem przestraszył się konsekwencji swego czynu. Z tego powodu uciekł na pustynię do kraju Madian, gdzie doskonalił swoją wiarę, dzięki czemu mógł później przyjąć Boże objawienie.
Dotyczyło ono misji uwolnienia Izraela z niewoli egipskiej. Bóg wtedy objawił również mu swoje imię (Wj 3, 1-22). W tym wydarzeniu kluczowe dla Mojżesza było doświadczenie obecności Bożej, spotkanie z Niewidzialnym (Hbr 11, 27). Mojżesz dojrzał wtedy do pełnej wiary i tak jak kiedyś jego rodzice dzięki wierze nie ulękli się nakazu króla (Hbr 11, 23b), tak teraz on nie uląkł się gniewu królewskiego (Hbr 11, 27). Ponadto, Mojżesz doświadczając łaski spotkania z Bogiem, stał się wytrwałym w swej wierze, czyli wiernym. Jest to kolejny etap rozwoju wiary, kiedy ufność do Boga przeradza się w wierność, na podobieństwo wierności samego Boga (1 Kor 10, 13). Warto zwrócić uwagę na czas przebywania Mojżesza na dworze królewskim i na pustyni w kraju Madian, w obu wypadkach było to 40 lat.
Mojżesz będąc wiernym Bogu, staje się nauczycielem wiary dla ludu Izraela. Tak jak kiedyś rodzice Mojżesza dzięki wierze uchronili go przed śmiercią, tak teraz on dojrzały w wierze, doprowadził do ochrony swój lud przed śmiercią pierworodnych przez pokropienie krwią baranka odrzwi domów: dzięki wierze zgotował Paschę i pokropienie krwią, aby nie dotknął ich ten, który zabijał to co pierworodne (Hbr 11, 28).
Należy tu widzieć symbol krwi Chrystusa, która chroni przed duchową śmiercią tych, którzy przez wiarę zanurzają się we krwi Baranka Bożego. Jeśli Mojżesz był uratowany przez wodę ? wydobyłam go z wody (Wj 2, 10), tak lud Izraela został ochroniony przez krew. Mojżesz z osoby wtajemniczanej staje się mistagogiem wprowadzającym swój lud w doświadczenie wiary i przygotowując go na przyjęcie Bożego objawienia.
Autor Listu do Hebrajczyków przedstawia także postawę całego narodu Izraela jako symboliczne ukazanie kolejnego etapu rozwoju wiary: Dzięki wierze przeszli przez Morze Czerwone jak po suchej ziemi, a gdy Egipcjanie spróbowali to uczynić, potonęli (Hbr 11, 29).
Księga Wyjścia mówi o tym, że dopiero po przejściu przez Morze Czerwone, Izraelici ulękli się Pana i uwierzyli Jemu oraz jego słudze Mojżeszowi (Wj 14, 31b). Zatem jeszcze przechodząc przez Morze Czerwone nie ufali w pełni Bogu i Mojżeszowi, ale zapewne uczynili to ze strachu przed wojskami faraona. Przejście przez Morze Czerwone dla ludu Izraela było doświadczeniem podobnym do tego, którego udziałem był Mojżesz, kiedy to zabił Egipcjanina, który symbolizował jego pogańskie myślenie. Podobnie lud Izraela poprzez to wydarzenie doświadcza nowej ufności pokładanej w Bogu i rozpoczyna na pustyni swój rozwój wiary, który będzie trwał 40 lat. Widzimy tu analogię to doświadczenia rozwoju wiary Mojżesza.
Następny etap rozwoju wiary w Liście do Hebrajczyków dotyczy zdobycia Jerycha (Hbr 11, 30). Księga Jozuego informuje, że ostatecznym działaniem Izraelczyków, po którym mury Jerycha rozpadły się, był gromki okrzyk (Joz 6, 20), czyli ich potężne tchnienie. Odczytując to wydarzenie symbolicznie należy widzieć tu moc tchnienia Ducha Świętego, dzięki któremu lud Izraela, zdobywa twierdzę symbolizującą świat zła. Naród Izraela przeszedł na pustyni głęboką metamorfozę, choć trzeba zaznaczyć, że tylko Kaleb i Jozue z pokolenia starszego niż dwadzieścia lat weszli do Ziemi Obiecanej. Inni pomarli na pustyni, gdyż ulękli się mieszkańców tej ziemi. Tak jak w przypadku Mojżesza, musiał w nim umrzeć Egipcjanin, tak również w przypadku narodu Izraela, musiała umrzeć ta jego część, która w pełni nie zaufała Bogu. Do Ziemi Świętej mogli wejść tylko ludzie dojrzali w wierze. Oni już nie uciekali przed złem, ale zło przed nimi.
Podsumowując, można stwierdzić, że główną cechą Bożych objawień skierowanych do Mojżesza było pragnienie Boga, aby doskonalił swoją wiarę i dzięki temu stał się mistagogiem, czyli nauczycielem wiary dla ludu Izraela i jego przewodnikiem na drodze ku wolności.
Jednocześnie poprzez te objawienia Bóg odsłaniał swoją tajemnicę, przygotowując ludzi na przyjście Mesjasza (drugiego Mojżesza), który w osobie Jezusa z Nazaretu dokonał pełni Bożego objawienia.
W przypadku historii Mojżesza możemy zobaczyć dwie linie rozwoju wiary: indywidualną i wspólnotową, takie też są wymiary Bożego objawienia. Ten kto zostaje coraz bardziej wtajemniczony w poznawanie Boga, może wtajemniczać innych. Niewtajemniczony nie może być nauczycielem wiary dla innych.
Spotkanie z Noem, Abrahamem i Mojżeszem ukazuje drogę wtajemniczenia w poznanie Boga Ojca. Noe symbolizuje osoby, którym Bóg objawia tajemnicę nieprawości świata i wzywa do nawrócenia. Abraham natomiast jest figurą tych, którzy po nawróceniu są wtajemniczani w Boże obietnice, aż po tajemnicę zmartwychwstania. Mojżesz natomiast jest symbolem osoby, która po osiągnięciu dojrzałości wiary, wtajemnicza innych w zasady życia religijnego i moralnego, co symbolizują dwie kamienne tablice Dekalogu ? Prawa Bożego, które przekazał Izraelitom.

Ks. Leszek Mateja